Paradygmat technologiczny – determinizm technologiczny
Podejścia teoretyczne badające relacje pomiędzy technologią, a społeczeństwem mieszczące się w nurcie determinizmu technologicznego zakładają, że innowacje oraz nowoczesne rozwiązania technologiczne pozostają poza wpływem społecznym, a ich przyjęcie jest często postrzegane jako zdeterminowane przez „imperatyw technologiczny”. W rezultacie technologie wywołują zmiany, których charakter i kierunek są z góry określone, a społeczeństwo musi się do nich zaadaptować. Zaprzeczają one tym samym jakiejkolwiek możliwości wyboru dróg rozwoju technologicznego i wynikających z niego zmian społecznych. Podejścia te skupiają się na przewidywaniu i monitorowaniu postępu technologicznego wzdłuż jego nieuchronnej trajektorii i znajdowaniu sposobów na przyspieszenie go poprzez zapewnienie wymaganych zasobów i usuwanie przeszkód oraz promowanie dostosowania społeczeństwa do nieuniknionych zmian [1].

„Twardy” determinizm technologiczny
przedstawiciele: Harold Innis (1894-1952), Marshall McLuhan (1911-1980), Neil Postman (1931-1992)
„Twardy” determinizm technologiczny zakłada, że technologie wpływają na społeczeństwo w sposób bezwarunkowy. Środek komunikacji odbierany jest jako autonomiczne narzędzie, niepodlegające wpływowi czy kontroli człowieka. Przedstawiciele tego nurtu uważają, że technologie komunikacyjne powodują zmiany społeczne [2].

Determinizm technologiczny – Harold Innis
Harold Innis był twórcą koncepcji według której nowe środki masowego komunikowania, kiedy pojawią się to wymuszają zmianę społeczną. Wpływają one bowiem na niemal wszystkie sfery życia człowieka oraz na cały system społeczno-polityczny i kulturę. W zawiązku z tym dominująca technologia komunikowania ma kluczowy wpływ na społeczeństwo i zmiana medium jednocześnie wyznacza nowy okres w rozwoju społecznym. Wynika to z tego, że medium oddziałuje na wszystkie aspekty życia społecznego, np. społeczności oparte na piśmie cechuje ekspansja terytorialna, dynamizm i otwarcie, gdyż pismo daje władzę nad czasem, natomiast kulturę oralną definiuje zamknięcie, statyczność, niezmienność tradycyjnych form władzy i struktury społecznej. W kulturze tej pamięć o przeszłości i kultywowanie tradycji stanowią niezwykle ważne wartości. W związku z odejście od oralności i wynalezienie pisma spowoduje zmianę cywilizacyjną, która wpłynie na całe społeczeństwo, jego funkcjonowanie oraz stosunek do przeszłości i przyszłości [3].

Innis swoją deterministyczną postawę wobec dominującego środka przekazu wyrażał w przekonaniu, że używanie przez dłuższy czas jakiegoś środka komunikacji określa w pewnej mierze kształt przekazywanej wiedzy, a gdy jego oddziaływanie staje się dominujące, prowadzi w końcu do stworzenia cywilizacji, która z upływem czasu z coraz większym trudem zachowuje żywotność i elastyczność, aż pojawi się nowe medium, o nowych możliwościach, które dadzą początek nowej cywilizacji [4].
Oddziaływanie na linii medium – społeczeństwo Innis określał, jako „bias”, czyli tendencje funkcjonowania mediów, które wynikają z ich charakterystyki oraz orientacji. Obejmują one:

1. oddziaływanie na ludzkie zmysły,
2. preferowane treści,
3. preferowane formy,
4. kontekst wykorzystania mediów,
5. relacje między nadawcą, a odbiorcą [5].

Detreminizm technologiczny – Marshall MacLuhan
Marshall McLuhan uważał, że przejściu z jednego okresu w drugi w rozwoju cywilizacyjnym pod wpływem technologii towarzyszy zmiana społeczna. Wyróżniał cztery okresy w historii ludzkości:

1. wiek plemienny – w komunikacji dominowały takie zmysły jak: słuch, dotyk, smak i węch, które rozwinęły się lepiej, niż umiejętności wizualne. Ludzi z tej epoki cechowała emocjonalność, a funkcjonowanie w grupie stanowiło naturalny element życia jednostek.
2. wiek pisma – pismo spowodowało, że wzrok, a nie słuch był dominującym zmysłem w komunikacji, a alfabet fonetyczny stał się zasadą organizującą życie społeczne w formę linearną [3].
3. wiek druku – wynalezienie prasy drukarskiej pozwoliło na produkowanie książek, a później innych druków, np. prasy i książek na masową skalę. Tym samym wynalazek ten zapoczątkował epokę przemysłową. Druk wykształcił człowieka „Galaktyki Gutenberga”, który: myślał linearnie, przyczynowo-skutkowo, jednotorowo i miał tendencję do myślenia analitycznego i dzielenia przekazu na mniejsze fragmenty, wyrazy, litery [6].
4. wiek elektroniczny – pismo i druk zubożyły możliwości ekspresji człowieka i dopiero środki elektroniczne, zwłaszcza telewizja – stanowiąc przedłużenie układu nerwowego człowieka – umożliwiała na odzyskanie poczucia uczestnictwa we wspólnocie już nie plemiennej ale globalnej. Pozwolił na to mozaikowy charakter tego medium, które ma strukturę nielinearną i nieciągłą co pozwala na zbieranie informacji, wierzeń i mitologii w sposób analogiczny jak w naturalnych społecznościach okresu plemiennego [6].

Typologia następujących po sobie etapów rozwoju cywilizacji pokazuje, że rozwój społeczny jest zdeterminowany technologicznie, ponieważ samo medium – środek przekazu – sam w sobie jest przekazem, dlatego medium jest równie ważne, jak to, co z jego pomocą jest wyrażane i rozpowszechniane [7].

Determinizm technologiczny – Neil Postman
Neil Postman w książce „Technopol. Triumf techniki nad kulturą” (2004) kwestionuje neutralny charakter technologii [3]. Podkreśla, że technologia ma tendencje do funkcjonowania niezależnie od systemu, któremu służy i zdobywa sobie coraz większą autonomię [8].
Neil Postman wydzielił w rozwoju cywilizacyjnym trzy etapy, w których rozwój technologii komunikowania osłabiał i podporządkowywał sobie formy i treści kultury oraz przejmował funkcje kulturotwórcze [9].

• 1 etap kultura narzędziowa na tym etapie wzorce kulturowe wyznaczały i ograniczały stosowanie technologii i wykorzystywanie narzędzi .
• 2 etap kultura technokratyczna w tej fazie technologia zaczyna dominować nad wzoracami kulturowymi, a narzędzia zaczynają odgrywać ważniejszą rolę niż kultura.
• 3 etap kultura technopolu na tym etapie wszystkie obszary kultury i życie człowieka zostają podporządkowane technologii, która w tym czasie triumfuje nad kulturą [8].

Technopol powstał pod wpływem upowszechnienia się w społeczeństwie technologii komputerowych, które spowodowały szereg negatywnych zjawisk w życiu społecznym:

1. Nadmiar informacji, prowadzący do powstania chaosu i śmieci informacyjnych spowodował u ludzi „syndrom AIDS” (braku odporności na informację), który był wynikiem rozerwania związku między działaniem człowieka a informacją. Spowodowało to powstanie „świata a ku-ku”, w którym społeczeństwo wciąż goni za informacjami, kierowane ciekawością, a nie rzeczywistymi potrzebami [8].
2. Wszechobecna technologia komputera prowadzi do mechanistycznego traktowania człowieka, które łatwo zaprogramować, przeprogramować, zmanipulować itp. [9].

„Miękki” determinizm technologiczny
Przedstawiciel: Paul Levinson (1947).
Media i innowacje w dziedzinie komunikacji raczej umożliwiają zajście zmian niż wywołują je w sposób nie możliwy do uniknięcia. Zdaniem Paula Levinsona technologia nie tyle wywołuje jakiś skutek, co raczej sprawia, że bez tej technologii nie mógłby on zaistnieć. Autor posługuje się tu przykładem windy i drapaczy chmur, które nie powstawałyby gdyby nie było technologii pozwalającej na przemieszczanie się w górę i dół. Tym samym winda nie wymusiła powstania wysokich wieżowców, tylko dała taką możliwość. Takie podejście odchodzi od wcześniej przedstawionych koncepcji, które pojawienie się nowej technologii komunikacyjnej łączyły z nieuchronną zmianą cywilizacyjną. W tym ujęciu – określanym jako miękki determinizm – technologia komunikacyjna umożliwia zajście pewnych wydarzeń i przemian w życiu społecznym ale dzieje się to pod wpływem wyborów dokonywanych przez ludzi. To też wyraźnie odróżnia to podejście od przedstawionych wcześniej, gdzie technologie były autonomiczne i pozostawały poza kontrolą człowieka przez co miały niemal absolutny wpływ na społeczeństwo. Tu Paul Levinson, pozostawił miejsce dla woli i decyzji człowiek [10]. Pozwala to zauważyć, że:

1. Innowacje technologiczne powodują niezamierzone skutki. Wynalazca ma pewne intencje, które towarzyszą mu i powodują odkrycie wynalazku ale nie wie w jaki sposób zostanie on wykorzystany. Dopiero gdy nowa technologia spotka się z odbiorcami, to oni decydują jakie zastosowanie znajdzie. Przykładem jest telefon. Intencją jego wynalazcy, Grahama Bella, było odkrycie narzędzia ułatwiającego komunikację osobom niesłyszącym, a odkrył technologię, która w sposób istotny wpłynęła na całe społeczeństwo, bo telefon pozwolił na jednoczesny kontakt osobom, które pozostawały nawet w dużych odległościach [10].

2. Wszelkie innowacje rodzą działania obronne wśród ludzi, czego wynikiem jest obserwowalny najpierw efekt narkotyczny będący formą obrony przedłużonego systemu nerwowego ludzi przez media, a następnie poszukiwanie nowych rozwiązań tzw. „mediów zaradczych”. Pozwalają one wyeliminować negatywne skutki nowo odkrytego medium, np. krytykowano telewizję, za efemeryczność, nie można było obejrzeć treści po emisji programu, trzeba było dokładnie w czasie gdy program był nadawany być obecnym przed odbiornikiem. W odpowiedzi człowiek wynalazł medium zaradcze – magnetowid, które zniwelowało negatywne skutki telewizji, bo dało mu większą niezależność od ramówki.
Więcej na ten temat w rozdziale Przemiany telewizji. Rozwój streamingowych platform wideo.

3. Człowiek mniej lub bardziej świadomie kieruje ewolucją mediów, tworząc media zaradcze [10].

W „miękkiej” wersji determinizmu media stają się jednym z katalizatorów zmian społecznych, jednak przeobrażenia stanowią efekt też innych pozatechnologicznych czynników, np. wydruk Biblii przyczynił się do reformacji, ale wpływ na to miało również wprowadzenie w tym okresie obowiązkowej edukacji na szczeblu podstawowym i likwidacja analfabetyzmu itd. [10].